| Home -> Medailles -> Weerbaarheidsverenigingen -> Vrijwillige Burgerwacht Amsterdam |
De Vrijwillige Burgerwacht Amsterdam (V.B.A.) werd op 14 november 1918 opgericht, waarna haar statuten bij Koninklijk besluit van 25 september 1919 werden goedgekeurd. Het eerste grootschalige optreden van de V.B.A. vond al plaats op 23 november 1918, toen zij door burgemeester Tellegen werd ingezet bij het bezoek van H.M. de Koningin aan Amsterdam. Het was een toen al 400 man tellend vendel.
Na de demobilisatie van de V.B.A. op 14 mei 1940, kondigde burgemeester De Vlugt al op 21 mei 1940 aan dat de burgerwacht zou ontbonden, met ontslag van alle verantwoordelijkheden en dat de officieren niet langer aan hun eed waren gebonden. Het archief van de V.B.A. zou daarna aan de politie zijn overgedragen, die het naar verluidt als oud-papier heeft vernietigd.
De V.B.A. was een zeer actieve Burgerwacht. Dit ziet men ook terug in de hoeveelheid ingestelde onderscheidingen en penningen.
De Broederschapsorde werd op 17 november 1931 opgericht en ondergebracht in een zelfstandige stichting. De oprichting was een initiatief van de heren H.R. Boeree (commandant), A. Geertsema Beckeringh (kolonel, ridder Militaire Willems-Orde), K.W.G.J. Stoffels, N. Schenkman en E. Fuld (allen lid van de V.B.A.). De Broederschapsorde had haar eigen Statuten en Huishoudelijk Reglement en werd geleid door een Grootmeester, welke werd bijgestaand door een Kapittel en een Kanselier. De eerste grootmeester werd H.R. Boeree, de functie van kanselier ging naar E. Fuld.
Om in de Broederschapsorde benoemd te worden moet een voordracht worden gedaan bij het Kapittel van de Orde. Als deze de voordracht overnamen, dan werd de betreffende persoon benoemd tot Broeder Expectant der 3e klasse. Om hoger in de Orde te komen moesten wederom voordrachten gedaan worden. De Orde kende de volgende graden en standen:
Broeder Expectant der 3e klasse
Deze droegen een bronzen medaille van 33 millimeter in diameter. De voorzijde vertoonde de voorzijde van het versiersel van de Orde zonder keizerskroon (het versiersel was een vierarmig gepareld kruis met wit geëmailleerde armen. Tussen deze armen zaten vijf stralen met in het midden een vierpuntige ster. In het midden der armen is een zwart geëmailleerd medaillon geplaatst. Op de voorzijde vertoonde dat de voetboog dat als wapen van de Vrijwillige Burgerwacht Amsterdam werd gebruikt. De keerzijde vertoonde de tekst "DIENEN / IS / RIDDERPLICHT"). De keerzijde vertoonde de keerzijde van het versiersel van de Orde. Wederom zonder keizerskroon.
Broeder Expectant der 2e klasse
Deze droegen een zilveren medaille van 33 millimeter in diameter. De voorzijde vertoonde de voorzijde van het versiersel van de Orde zonder keizerskroon. De keerzijde vertoonde de keerzijde van het versiersel van de Orde. Wederom zonder keizerskroon.
Broeder Expectant der 1e klasse
Deze droegen een verguld zilveren medaille van 33 millimeter in diameter. De voorzijde vertoonde de voorzijde van het versiersel van de Orde zonder keizerskroon. De keerzijde vertoonde de keerzijde van het versiersel van de Orde. Wederom zonder keizerskroon.
Van de medailles voor Broeders Expectant zijn miniaturen bekend met een middellijn van 21,4 millimeter.
Broeder der 4e klasse
Deze droegen het versiersel van de Orde in zilver met keizerskroon. De afmetingen van dit versiersel (met kroon en ring) bedroegen 58 bij 34 millimeter. Daarnaast droegen de Broeders der 4e klasse de verguld zilveren medaille voor Broeders Expectant der 1e klasse.
Broeder der 3e klasse
Deze droegen het versiersel van de Orde in verguld zilver met keizerskroon. Daarnaast droegen zij de verguld zilveren medaille voor Broeders Expectant der 1e klasse.
Broeder der 2e klasse
Deze droegen het versiersel van de Orde in goud met keizerskroon. Daarnaast droegen zij de verguld zilveren medaille voor Broeders Expectant der 1e klasse.
Broeder der 1e klasse
Deze droegen op de linkerborst een geborduurde ster en het versiersel van de Orde in goud met keizerskroon. Daarnaast droegen zij de verguld zilveren medaille voor Broeders Expectant der 1e klasse.
Het lint is rood met aan weerszijden een smalle witte en een smalle zwarte streep. De Broeders Expectanten en de Broeders der 4e klasse dragen hun versiersel hangend aan dit lint op de linkerborst. De Broeder der 3e klasse dragen op het lint een roset. De Broeders der 2e klasse dragen het versiersel aan een lint om de nek en de Broeders der 1e klasse dragen het versiersel aan een sjerp in de kleuren van het lint.
De Orde hield op te bestaan door de opheffing van de Vrijwillige Burgerwacht Amsterdam op 21 mei 1940.
Ingesteld in 1918 en uitgereikt in verguld zilver, zilver en brons aan hen, die zich hebben onderscheidden door het verlenen van krachtige steun en medewerking aan de Amsterdamse Vrijwillige Burgerwacht.
Het is een ronde medaille met een middellijn van 41 millimeter. De voorzijde vertoont het met een stedenkroon getooide wapenschild van Amsterdam met het omschrift "VRIJWILLIGE BURGERWACHT / 1918".
De keerzijde heeft binnen een krans van eiken- en oranjeloof de tekst "IN / DANKBARE HERINNERING / AANGEBODEN AAN / / VOOR / KRACHTIGEN STEUN EN / GROOTE MEDEWERKING / VERLEEND AAN / DE AMSTERDAMSCHE / BURGERWACHT". Op de lege plaats kon de naam van de begiftigde worden gegraveerd.
Het lint, 37 millimeter in breedte, is verdeeld in drie gelijke banen in de volgorde rood, zwart en rood.
Ingesteld in 1923 en toegekend aan de leden van de Amsterdamse Vrijwillige Burgerwacht die gedurende de periode 4 augustus 1914 tot 11 november 1918 hun mobilisatieplicht in Nederlandse militaire dienst hebben vervuld.
Het is een 36 millimeter breed Maltees kruis met afgeplatte punten en uitgevoerd in brons. In het midden is een door een krans van laurierbladeren omgeven rond schild geplaatst. Op dit schild is een voor een dorp op wacht staande soldaat afgebeeld. Op de armen van het kruis is de tekst "DRAAGT / ELKANDERS / LASTEN" te lezen.
Het lint, 27 millimeter in breedte, is lichtblauw met aan weerszijden een oranje en witte baan, de oranje banen aan de buitenzijde.
Op het lint van het kruis kon één gesp gedragen worden. Deze werd uit brons vervaardigd in het formaat 30 bij 15 millimeter met een gestylleerde rand. De volgende gespen zijn ingesteld:
In het geval van de gesp "TER VERDEDIGING VAN DE VOLKSVRIJHEID 1914-1918" werd er boven aan de gesp nog een keizerskroon bevestigd. In dat geval werd de hoogte van de gesp (inclusief kroon) 28 millimeter.
In 1925 werden tevens miniaturen op de markt gebracht met een breedte van 20 millimeter.
De Vrijwillige Burgerwacht had een algemeen herinneringskruis, dat kon worden uitgereikt bij bijzondere gelegenheden. Voor elk van deze gelegenheden kon een gesp aan het Herinneringskruis worden toegekend.
Het is een 34 millimeter breed, vierarmig bronzen kruis met lauwer- en eikentakken tussen de armen. In het midden is een medaillon geplaatst met een naar links gewend portret van Koningin Wilhelmina. Om dit portret het rondschrift: "H.M. KONINGIN WILHELMINA".
De keerzijde is vlak, met een stempel van Kon. Begeer Voorschoten.
Het lint, 37 millimeter in breedte, is lichtblauw met op 4 millimeter van de boorden 2 millimeter brede strepen zwart en wit, de zwarte streep steeds buiten.
Op het lint van de medaille konden gespen worden gedragen. Er zijn een aantal gespen bekend:
Naast het brozen herinneringskruis, dat voor bijzondere gelegenheden kon worden uitgereikt, kende de Vrijwillige Burgerwacht over een soortgelijk kruis, maar dan in een verzilverde variant. Dit kruis werd ingesteld ter gelegenheid van het 20-jarig bestaan der V.B.A. en kon worden toegekend aan burgerwachters, die vanaf de oprichting in 1918 lid waren geweest. De vooraankondiging van de instelling van dit kruis werd op 2 december 1938 gedaan met de oproep aan aan hen, die meenden dat zij recht hadden op dit kruis, zich hiervoor tot de daarvoor gevormde commissie te richten.
Het is een 34 millimeter breed, vierarmig verzilverd bronzen kruis met lauwer- en eikentakken tussen de armen. In het midden is een medaillon geplaatst met een naar links gewend portret van Koningin Wilhelmina. Om dit portret het rondschrift: "H.M. KONINGIN WILHELMINA".
De keerzijde is vlak, met een stempel van Kon. Begeer Voorschoten.
Het lint, 27 millimeter in breedte, is lichtblauw met aan weerszijden een oranje en witte baan, de oranje banen aan de buitenzijde. Hiermee is het gelijk aan dat van het Kruis voor oud-gedemobiliseerden.
Op het lint van het kruis werd een verzilverd bronzen gesp gedragen, van 30 bij 28 millimeter, met de inscriptie "OPRICHTER NOVEMBER 1918". Boven het vlak van de gesp een keizerskroon.
De herinneringskruizen zijn op een bijzondere bijeenkomst ter gelegenheid van het 20-jarig bestaan, op 21 februari 1939, uitgereikt. Er zijn ongeveer 200 kruizen uitgereikt.
Ter gelegenheid van de 400e geboortedag van Willem van Oranje werden door de Koninklijke Begeer speciale penningen en medailles geslagen. Door de commandant van de Vrijwillige Burgerwacht Amsterdam is één van deze algemene draagpenningen aangeschaft en vervolgens als herinneringsmedaille uitgereikt aan ongeveer 200 burgerwachters. Dit geschiedde op 31 augustus 1933 tijdens een defilé in Laren. De gedecoreerden hadden daarvoor deelgenomen aan de Willem de Zwijger herdenkingen te Delft op 17 april 1933 en op de Gooische Heide op 29 april 1933. Bij de uitreiking zei commandant H.R. Boeree: "Deze medaille zij U niet alleen een herinnering van hetgeen is geschied, doch vooral een voortdurende herinnering van den plicht, die op U rust, met Uwe gaven van hart en verstand U te geven aan den taak, die U vrijwillig als Burgerwachter op U hebt genomen. Vergeet nooit dat het dragen van Oranje op de borst den onafwendbaren plicht medebrengt zoo noodig deze borst een borstwering te doen zijn voor Oranje.".
Het betreft een ronde bronzen medaille met een middellijn van 25 millimeter. De voorzijde vertoont de rechtsgewende buste van Willem van Oranje met het randschrift: "WILLEM PRINS VAN ORANJE GRAAF VAN NASSAU".
Op de keerzijde staat een wapperende vlag met de tekst: "DEN VADERLANT GHETROUWE 1533-1933", met achter de vlag een zevenpuntige pijlenbundel.
Het lint is oranje, met aan weerszijden roode en zwarte banen.
Dit kruis is in 1932 ingesteld voor het getrouw volgen van oefeningen.
Het is een 30 millimeter breed vierarmig kruis. De voorzijde vertoont een verdiept medaillon met welbekende Keizerskroon uit het Amsterdamse gemeentewapen. De keerzijde is vlak, behoudens een stempel van "KON. BEGEER / VOORSCHOTEN".
Het lint, 24 millimeter in breedte, is groen met aan de randen 2 millimeter oranje strepen, net als in het midden, waar zich twee 2 millimeter brede oranje strepen bevinden (het omgekeerde lint van het Vierdaagsekruis).
De 24-uurs oefenritten werden voor het eerst in 1932 door de Amsterdamsche Burgerwacht Vervoer georganiseerd. Zij dienden ter oefening in rijvaardigheid en kaartlezen.
Bij het voldoen aan de eisen van deze 24-uurs ritten kreeg men een achtkantige medaille. Deze toonde aan de voorzijde het monogram "A.B.V." (Amsterdamsche Burgerwacht Vervoer). De keerzijde vertoonde een gestylleerd wiel. Van 1932 tot 1934 had de medaille een diameter van 20 millimeter. In 1935 werd dat gewijzigd in 30 millimeter.
Bij een eerste deelname ontving met de medaille in brons. De tweede deelname voegde een bronzen ster aan het lint toe; de derde deelname gaf recht op een zilveren medaille; vierde op een dito ster. Vanaf de vijfde deelname was de medaille van zilver met blauw emaille. Op het lint werd een zilveren cijfer gevoerd.
Het lint is rood met aan weerszijden een zwarte streep.
Onbekend wanneer deze is ingesteld en waarvoor deze is uitgereikt.
Het betreft een ronde penning van 41 millimeter. De voorzijde bevat een ontwerp van J.C. Wienecke, welke gebruikt is als algemene penning op de oprichting van burgerwachten: Een gewapende burger, het geweer aan de voet, met langs de bovenrand de tekst: "TER VERDEDIGING DER VOLKSVRIJHEID".
Op de keerzijde staat het gekroonde wapenschild van Amsterdam met de tekst: "VRIJWILLIGE BURGERWACHT 1918".
Er zijn penningen in zilver en brons bekend.
Hoewel eigenlijk buiten de scope van deze site vallend, zijn er ook nog draagpenningen bekend voor functionarissen van de Vrijwillige Burgerwacht Amsterdam. Deze penningen werden, net als de ambtsketens van burgemeesters, aan een rood-zwart-rood lint om de hals gedragen.
Er zijn twee verschillende penningen bekend
In 1919 voerde de V.B.A. een algemene schietprijs in.
Het betreft een ronde medaille, 41 millimeter in diameter. De voorzijde vertoont een naar rechts gewende, knielende vrouw, die een geweer vasthoudt. Op de achtergrond staan een schietschijf en een krans afgebeeld.
Op de keerzijde is 1/4 leeg veld, daarboven een krans, waarbinnen: "VRIJWILLIGE / BURGERWACHT / AMSTERDAM / 1918 / SCHIETPR."
Er zijn alleen bronzen exemplaren bekend. Zowel met als zonder oog en ring.
In 1919 ingevoerd voor diverse schuttersgraden.
Schutter 1e klasse
Dit betreft een ronde medaille, 41 millimeter in diameter. De voorzijde vertoont een naar rechts gewende, knielende vrouw, die een geweer vasthoudt. Op de achtergrond staan een schietschijf en een krans afgebeeld.
Op de keerzijde is 1/4 leeg veld, daarboven een krans, waarbinnen: "VRIJWILLIGE / BURGERWACHT / AMSTERDAM / 1918 / SCHUTTER / E KLASSE".
De medaille is aangetroffen in zilver en in brons.
Zij wordt gedragen aan een 35 millimeter breed lint in de kleuren rood - zwart - rood.
Schutter 2e klasse
Dit betreft een ronde bronzen medaille, 35 millimeter in diameter. De voorzijde vertoont een naar rechts gewende, knielende vrouw, die een geweer vasthoudt. Op de achtergrond staan een schietschijf en een krans afgebeeld.
Op de keerzijde is 1/4 leeg veld, daarboven een krans, waarbinnen: "VRIJWILLIGE / BURGERWACHT / AMSTERDAM / 1918 / SCHUTTER / 2E KLASSE".
Zij wordt gedragen aan een 35 millimeter breed lint in de kleuren rood - zwart - rood.
Schutter 3e klasse
Dit betreft een ronde bronzen medaille, 33 millimeter in diameter. De voorzijde vertoont een naar rechts gewende, knielende vrouw, die een geweer vasthoudt. Op de achtergrond staan een schietschijf en een krans afgebeeld.
Op de keerzijde is 1/4 leeg veld, daarboven een krans, waarbinnen: "VRIJWILLIGE / BURGERWACHT / AMSTERDAM / 1918 / SCHUTTER / 3E KLASSE".
Zij wordt gedragen aan een 35 millimeter breed lint in de kleuren rood - zwart - rood.
Hoewel er verschillende varianten in gebruik zijn geweest, die niet per sé aan de V.B.A. toe te rekenen zijn, is het model dat wel typisch Amsterdams is het volgende:
Een vijfarmig kruis met geparelde punten en een breedte van 60 millimeter. De voorzijde bevat het geëmailleerde wapen van Amsterdam met keizerskroon.
De keerzijde is vlak en kan een inscriptie bevatten.
Er zijn exemplaren bekend in brons, zilver en verguld zilver.
Zij wordt gedragen aan een 35 millimeter breed lint in de kleuren rood - zwart - rood.
De kruizen zijn sinds 1920 bij Koninklijke Begeer vervaardigd.
Dit is een ronde penning met een middellijn van 41 millimeter. De voorzijde vertoont een krans van laurier- en eikenblad, waarbinnen het rood en zwart geëmailleerde wapen van Amsterdam zonder keizerskroon.
Aan de keerzijde staat een vrouw met palmtak, die een trap afdaalt. Onder haar uitgestrekte arm staat ofwel "SCHUTTER-KONING / V.B.W. A'DAM" of "SECTOR-KONING".
De medailles zijn aangetroffen in brons en in zilver. Daarnaast zijn ze zowel met bol en oog als zonder aangetroffen.
Wagenaar, B.W. (2003). Vrijwillige Burgerwacht 1918-1940, Metalen Herinneringstekens. Venray: H.G. Meijer, p. 15-25.
Wilschut, E. (2016). Onderscheidingen van de gemeentelijke burgerwachten (1918-1940). Zeist: Studiekring Ridderorden en Onderscheidingen, p. 25-60.
Uitvoering artikel 50 Algemeen Ambtenarenreglement
Statuten en Huishoudelijk Reglement van de Broederschapsorde van de Vrijwillige Burgerwacht Amsterdam