Kruis van Verdienste

Ingesteld bij Koninklijk besluit no. 1 van 20 februari 1941 (Nederlandse Staatscourant no. 3 van 21 maart 1941) en uitgereikt aan Nederlandse onderdanen of vreemdelingen, die zich in verband met vijandige actie door moedig of beleidvol optreden hebben onderscheiden en daarmee het belang van het Koninkrijk hebben gediend. Het kruis kan ook postuum worden uitgereikt (K.B. van 10 april 1946).
Daarnaast kan het kruis worden afgenomen van hen, die zich de onderscheiding niet waardig tonen (K.B. no. 1 van 20 november 1941).

Aan hen, die zich in verband met vijandige actie door bijzonder moedig of beleidvol optreden hebben onderscheiden kan het Kruis van Verdienste met Gesp worden toegekend (K.B. no. 1 van 15 mei 1941, Nederlandse Staatscourant no. 6 van 14 juni 1941). Deze bronzen gesp had een afmeting van 35 bij 4 millimeter en toonde twee takken van laurierbladeren binnen een hoge rand.
De Gesp is in 1944 afgeschaft bij de instelling van de Bronzen Leeuw. Pas in 1956 werd de dragers van het Kruis van Verdienste met Gesp de mogelijkheid gegeven om hun onderscheiding voor de Bronzen Leeuw om te ruilen.

In het originele voorstel voor de Gesp stond tevens nog een voorstel voor een andere gesp, welke zou worden toegekend bij een meervoudige toekenning van het kruis. Dit voorstel werd echter nooit opgevolgd. Bij K.B. van 1 juni 1944 (Staatsblad E38) werd besloten dat diegene, die het Kruis van Verdienste voor een tweede maal krijgt toegekend een goudkleurig Arabisch cijfer "2" op het lint van het decoratie zou dragen. Bij een volgende toekenning wordt het cijfer "2" vervangen door het cijfer "3", enz.

In 1947 werd nog een voorstel gedaan voor de toevoeging van een palmtak op het lint, voor wanneer het Kruis zou worden toegekend wegens daadwerkelijke gevechtsacties. Dit voorstel werd niet opgevolgd, daar men de decoratie in huidige vorm voldoende vond.

Met ingang van 1 januari 2017 moeten aanvragen voor het Kruis van Verdienste uiterlijk tien jaar na het gepleegde feit ingediend zijn.

Het ontwerp van het kruis is van de heer L. Bohlken en werd goedgekeurd door Hare Majesteit de Koningin bij K.B. no. 1 van 18 september 1941 (Nederlandse Staatscourant no. 11 van 14 oktober 1941).
Het is een bronzen kruis, 35 millimeter in breedte, met vier rechthoekige armen. In het midden van het kruis is een gekroonde "W" geplaatst. Over de armen van het kruis ligt een lauwerkrans.
De keerzijde van het kruis is vlak met in reliëf de Nederlandse Leeuw en het opschrift "VOOR VERDIENSTE".
De oorspronkelijke ophanging van het kruis was een bovenop de bovenste arm gemonteerde beugel. In 2000 werd echter een nieuw ontwerp van het kruis gepresenteerd welke was uitgerust met bol en ring. De metaalsoort van het nieuwe kruis is verguld brons, wat het naar mijn mening een goedkoop (Vierdaagsekruis) uiterlijk geeft.

Op de afbeeling van links naar rechts: de versie van J.R. Gaunt & Son (glimmend op het reliëf), de versie (met de Gesp) van Spink & Son en de moderne versie van 's Rijks Munt. Zie ook het verschil in lint. Waar de versies uit de oorlog een geelkleurig streep in lint hebben, hebben versies van na de oorlog een donkere oranje streep.

Het lint, 37 millimeter breed is Nassausch blauw met een 6 millimeter brede oranje middenbaan.

Hieronder nogmaals de Gaunt-versie van het Kruis van Verdienste, zoals dat aan de decorandus werd uitgereikt in een marineblauw lederen doosje. Bij het Kruis werd een stoffen baton meegeleverd.

Literatuur

"Besluit van 2 februari 2015, houdende wijziging van de Besluiten inzake het Bronzen Kruis, de Bronzen Leeuw, het Kruis van Verdienste en het Vliegerkruis", Staatsblad, jaargang 2015, nummer 108
L.O. 1946 No. 259

Bax, dr. W.F. (1950). Penningkundige geschiedenis van de Oorlogsjaren 1940-1945. Jaarboek van het Koninklijk Nederlandsch Genootschap voor Munt- en Penningkunde, XXXVII, p. 40-64, 127-149 [2].
Bax, dr. W.F. (1951). De Nederlandse Ridderorden en OnderscheidingenDe Nederlandse ridderorden en onderscheidingen. Rotterdam/?s-Gravenhage: Nijgh & Van Ditmar N.V., p. 25-26.
Evers, mr. C.H. (2001). Onderscheidingen. Leidraad voor de decoraties van het Koninkrijk der Nederlanden. Amsterdam: De Bataafsche Leeuw.
Gelton, P. (2016, december). De versies van het Kruis van Verdienste. In: Decorare. 36, p. 32-38.
Meijer, H.G., C.P. Mulder & B.W. Wagenaar (1984). Orders and Decorations of the Netherlands. Venray: eigen uitgave, p. 89-90.
Müller, E.H. (2016). 1941-2016 Het Kruis van Verdienste. Voor moedig en beleidvol optreden. Zeist: Studiekring Ridderorden en Onderscheidingen.
Rijpkema, R.W. (2019, december). "Een hedendaagse piraat is geen gezellige Jack Sparrow": uitreiking van dapperheidsonderscheidingen 14 november 2019. In: . 42, p. 41-43.
Rijpkema, R.W. (2023, juni). Uitreiking van dapperheidsonderscheidingen op 3 april 2023. In: Decorare 49, p. 47-50.

Met dank aan de heer Jaap Schuuring voor de afbeeldingen!