Huisorde van Oranje

Toen in 1890 door het wegvallen van het Groothertogdom Luxemburg tevens de Orde van de Eikenkroon en de Huisorde van de Gouden Leeuw van Nassau voor het Nederlandse vorstenhuis wegvielen, moest hier een oplossing voor gevonden worden. In 1892 werd ter beloning van burgers en diplomaten de Orde van Oranje-Nassau ingesteld. De huisorde moest echter nog iets langer wachten: deze werd pas op 19 maart 1905 ingesteld.

De orde werd verleend als beloning van personen, hetzij Nederlanders, hetzij vreemdelingen, die zich verdienstelijk hebben gemaakt ten aanzien van de Vorst(in) of diens Huis. De Vorst(in) is Grootmeester van de orde en benoemd als zodanig zijn/haar opvolger. Alle toekenningen van de orde gaan per hofbesluit en dus buiten de regering om.

Oorspronkelijk bestond deze Huisorde van Oranje uit de volgende graden:

• Grootkruis
• Grootofficier
• Commandeur
• Officier
• Ridder
• Gouden Eremedaille
• Zilveren Eremedaille
• Bronzen Eremedaille
• Gouden Kruis van Verdienste
• Zilveren Kruis van Verdienste
• Eredame
• Gouden Eremedaille voor Kunst en Wetenschap
• Zilveren Eremedaille voor Kunst en Wetenschap

Het versiersel van de orde bestond uit een Latijns kruis met afgeronde armen. In het midden van het kruis bevond zich een schild met daarop het wapen van het Huis van Oranje: een hoorn. De armen van het kruis waren met elkaar verbonden door een lint waarop de spreuk: "JE MAINTIENDRAI" (ik zal handhaven).

Bij hofbesluiten van 14 november 1908, 14 november 1910 en 24 november 1927 werden nog enkele wijzigingen in de orde aangebracht:

• De graad van ridder werd opgesplitst in Ridders der 1^e en der 2^e klasse
• Er werd toegevoegd een Eremedaille voor Voortvarendheid en Vernuft in goud, zilver en brons
• Er werd toegevoegd een Medaille voor Moed en Zelfopoffering
• Het ontwerp van het versiersel werd gewijzigd

Het versiersel zou voortaan bestaan uit een Latijns kruis met afgeronde, rood geëmailleerde armen. In het midden van het kruis een rond medaillon waarop een in blauw emaille uitgevoerde hoorn binnen een rood geëmailleerde band met het opschrift "JE MAINTIENDRAI". Op de keerzijde vertoont het medaillon het wapen van het Huis van Oranje. Tussen de armen van het kruis bevindt zich een krans van oranjebladeren.

De versierselen voor de diverse graden kunnen als volgt worden omschreven:

Grootkruis
Het versiersel van de orde in goud, metende 68 bij 54 millimeter, hangende van een oranje, 101 millimeter brede sjerp. Daarbij een borstster (plaque), als achtpuntige stralenster, met in het midden een gelijk medaillon als op het versiersel.

Grootofficier
Het versiersel van de orde in goud, metende 68 bij 54 millimeter, hangende van een oranje, 55 millimeter breed halslint (crevatte). Daarbij een borstster, als vierpuntige stralenster, met in het midden een gelijk medaillon als op het versiersel.

Commandeur
Het versiersel van de orde in goud, metende 68 bij 54 millimeter, hangende van een oranje, 55 millimeter breed halslint (crevatte).

Officier
Het versiersel van de orde in goud, als steckkreuz, zonder lint, op de linkerborst te dragen.

Ridder der 1^e klasse
Het versiersel van de orde in goud, hangend van een 37 millimeter breed oranje lint.

Ridder der 2^e klasse
Het versiersel van de orde in zilver, hangend van een 37 millimeter breed oranje lint.

Eredame
Vrouwen konden alleen in de orde worden opgenomen als Eredame. Het versiersel was gelijk aan dat van Ridders der 1^e klasse, doch kleiner in uitvoering. Het lint werd als strik gedragen.

Kruis van Verdienste
Het versiersel van de orde zonder emaille, in zilver of in goud. Hangend van een 37 millimeter breed oranje lint.

Het Kruis van Verdienste kon ook aan vrouwen verleend worden, doch werd dan in verkleine uitvoering (gelijk aan het Kruis voor Eredames) verleend. Het lint werd dan opgemaakt in strikvorm.

Eremedaille
Ronde medaille met een middellijn van 32 millimeter. Toegekend in goud, zilver en brons.
De voorzijde vertoont een gestylleerde W met aan weerszijden takjes van een oranjeboom. Boven de W een Koninklijke kroon en langs de rand de woorden "VOOR VERDIENSTE".
De keerzijde het wapen van het Huis van Oranje met onder langs de rand twee takjes van de oranjeboom en boven langs de rand de woorden "JE MAINTIENDRAI".
De medaille hangt van een oranje lint, ter breedte 37 millimeter.

De eremedaille kon ook aan vrouwen worden verleend. In dat geval werd het lint als strik gedragen.

Medaille voor Moed en Zelfopoffering
Dit is een ovale zilveren medaille. Ze toont aan de voorzijde een geëmailleerde voorstelling van het ordeversiersel binnen het omschrift "VOOR MOED EN ZELFOPOFFERING". Op de keerzijde de woorden "JE MAINTIENDRAI".
De medaille wordt gedragen hangend aan een 37 millimeter breed oranje lint.
Voor zover bekend is de medaille nooit uitgereikt.

Eremedaille voor Kunst en Wetenschap
Een ronde medaille met een middellijn van 50 millimeter. Toegekend in goud en zilver.
De voorzijde vertoont een naar links gewend portret van Koningin Wilhelmina. De keerzijde toont het wapen van het Huis van Oranje met de spreuken "JE MAINTIENDRAI" (boven) en "VOOR KUNST EN WETENSCHAP".
De medaille wordt om de hals gedragen aan een 55 millimeter breed oranje lint.

De dragers van de gouden eremedaille staan gelijk aan de graad van Grootofficier in de Huisorde van Oranje en de dragers van de zilveren eremedaille gelijk aan de Officieren.

Eremedaille voor Voortvarendheid en Vernuft
In uitvoering gelijk aan de Eremedaille voor Kunst en Wetenschappen, doch met "VOOR VOORTVARENDHEID EN VERNUFT" op de keerzijde. Toegekend in goud, zilver en brons.

De dragers van de gouden eremedaille staan gelijk aan de graad van Grootofficier in de Huisorde van Oranje, de dragers van de zilveren eremedaille gelijk aan de Officieren en de dragers van de bronzen eremedaille gelijk aan de Ridders.

Bij hofbesluit van 30 november 1969 werd de orde aanzienlijk veranderd. Voortaan zou de orde worden opgedeeld in vier groepen:

• De Huisorde van Oranje
  In drie graden: Grootkruis, Groot Erekruis en Erekruis. Het versiersel van de orde bleef ongewijzigd. Het Groot Erekruis kreeg de versierselen van de voormalige Commandeur en het Erekruis die van de Ridders der 1^e klasse. Niet-leden van de Koninklijke familie dienen eerst de laagste graad te verdienen voordat zij een hogere graad kunnen krijgen.
  
  
  
  
  
• De Orde van Trouw en Verdienste
  Strekt tot onderscheiding van hen die het Koninklijk Huis door verdienstelijke en karaktervolle vervulling van hun taak of verrichting van hun dagelijks werk, eervol en trouw terzijde hebben gestaan. Hofpersoneel kan de orde krijgen in goud (na veertig dienstjaren) en in zilver (na vijfentwintig dienstjaren).
  Het versiersel van de orde is gelijk aan dat van de Huisorde van Oranje, doch in blauw in plaats van rood emaille.
  
  
  
  
  
• De Kroonorde
  Strekt tot onderscheiding van vreemdelingen die bijzondere diensten jegens het Koninklijk Huis hebben bewezen. De orde is verdeelt in vijf graden (Grootkruis, Groot Erekruis met plaque, Groot Erekruis, Erekruis met rozet en Erekruis) en kent drie eremedailles (goud, zilver en brons). De versierselen zijn gelijk aan de Huisorde van Oranje, doch met wit in plaats van rood emaille. Het lint wijkt ook af: dit is oranje met aan weerszijden smalle banen rood, wit en blauw. Het kruis voor Erekruis met Rozet is gelijk aan dat van het Erekruis, doch met toevoeging an een rozet aan het lint.
  
  
  
  
  De eremedailles zijn gelijk aan uitvoering aan de Eremedailles van de Huisorde van Oranje, doch met het lint van de Kroonorde.
  
  
  
  
  
• De Eremedailles voor Kunst en Wetenschap en voor Voortvarendheid en Vernuft
  Deze medailles zijn thans losgekoppeld van de orde en beiden nog maar in één graad: goud.
  
  
  

Literatuur

Bax, dr. W.F. (1951). De Nederlandse ridderorden en onderscheidingen. Rotterdam/'s-Gravenhage: Nijgh & Van Ditmar N.V., p. 17-21.
Bax, dr. W.F., Biemans, R. & Boutier, H. (2021). De geïllustreerde Bax. Ridderorden, eretekens, draagtekens en penningen (1813-1945). A Algemene draagtekens en penningen. Wageningen: Zonder uitgever, p. 72-76.
Biemans, R.W.H., H.M. Boetier & P.A. van Gulik (2014). De Huisorde van Oranje. Foto-atlas. Wageningen: Asini.
Evers, mr. C.H. (2001). Onderscheidingen. Leidraad voor de decoraties van het Koninkrijk der Nederlanden. Amsterdam: De Bataafsche Leeuw.
Meijer, H.G., C.P. Mulder & B.W. Wagenaar (1984). Orders and Decorations of the Netherlands. Venray: eigen uitgave, p. 117-119.
Meijer, R. (2000). Aan het Hof. De monarchie onder koningin Beatrix. Amsterdam: Ooievaar, p. 139-143.
Mulder, C.P. & P.A. Christiaans (2013). Voor Ons en Ons Huis. Meer dan honderd jaar Huisorde van Oranje 1905-2005 (2011). 's-Gravenhage: Centraal Bureau voor Genealogie.
Peters, R. (2021, december). Sir Hugh Stephenson Turnbull: officier in de Huisorde van Oranje. In: Decorare, 46, p. 40-41.